"Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat."
Janusz Korczak
Wady zgryzu a wady wymowy - współpraca ortodonty i logopedy w terapii.
Wada zgryzu to nieprawidłowa budowa szczęk, która zaburza czynności jamy ustnej – może np. powodować zniekształcenie mowy, trudności w oddychaniu lub jedzeniu.
Wady zgryzu mogą wynikać z nieprawidłowości w obrębie budowy i położenia względem siebie kości szczęki i żuchwy lub z zaburzonego układu łuków zębowych. Często wada zgryzu jest cechą wrodzoną. Bywa i tak, że dziecko może doprowadzić do zniekształcenia zgryzu złymi nawykami, jak np. ssanie kciuka.
Często wadom zgryzu towarzyszy nieprawidłowa wymowa. Wszystkie elementy narządu żucia, tj. wargi, łuki zębowe, język, podniebienie twarde i miękkie, mięśnie żucia, staw skroniowo-żuchwowy, biorą czynny udział w kształtowaniu się ruchowych mechanizmów mowy. Jej rozwój jest uwarunkowany prawidłową czynnością mięśni oddechowych, fonacją (pracą strun głosowych i mięśni krtani) oraz artykulacją – czynnością, która jest konieczna do wytworzenia głosek, czyli mowy artykułowanej, formującej się w obrębie jamy ustnej i tkanek otaczających. Zaburzenie w prawidłowym przebiegu zjawisk rozwojowo-wzrostowych, a także pojawienie się dysfunkcji i parafunkcji u dzieci we wczesnym okresie rozwoju wpływa negatywnie na rozwój mowy.
Parafuncje narządu żucia to nieprawidłowe, szkodliwe nawyki ruchowe, często wykonywane przez pacjentów bezwiednie, np. podczas snu lub po wpływem stresu. Wyróżniamy dwa typy parafunkcji: niezwarciowe, czyli odbywające się bez kontaktów górnych i dolnych zębów oraz zwarciowe, wykonywane z kontaktem zębów przeciwstawnych.
Do parafunkcji niezwarciowych zaliczamy: odruchowe nagryzanie błony śluzowej warg i policzków, mimowolne błądzenie językiem po zębach, obgryzanie ołówków, długopisów, paznokci, a także nawykowe żucie gumy.
Natomiast parafunkcje zwarciowe mogą przybrać formę bezwiednego zaciskania, stukania lub zgrzytania zębami (bruksizm).
Grupy wad zgryzu, przy których najczęściej obserwuje się wady wymowy, to: zgryzy otwarte, przodozgryzy oraz tyłozgryzy.
W zgryzach otwartych, w związku z występowaniem szpar dochodzi do zniekształcenia głosek przedniojęzykowo-zębowych: t, d,n, c, s, z, dz, sz, ż, cz, dż, a także f, w, jeśli dolna warga ma utrudniony kontakt z górnymi siekaczami. W wadach dotylnych, na skutek cofnięcia miejsca artykulacji spółgłosek zębowych, zmiany dotyczą brzmienia takich głosek, jak: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż. W wadach doprzednich zaś brak pionizacji przedniej części języka, opieranie się jego końca o dno jamy ustnej i przyleganie do językowej powierzchni zębów siecznych dolnych skutkuje nieprawidłową, dorsalną wymową głosek: t, d, n, sz, ż, cz, d, l, r, ś, ź, ć, dź, ń.
Terapia logopedyczna ma charakter indywidualny, różni się w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia wady wymowy, rodzaju i stopnia nasilenia wady zgryzu, możliwości usunięcia bądź zmniejszenia dysfunkcji, parafunkcji czy też dodatkowych nieprawidłowości anatomicznych.
Celem terapii logopedycznej jest usunięcie takich czynników etiologicznych wad zgryzu, jak: oddychanie przez usta, hipotonia mięśnia okrężnego ust, nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych, tłoczenie języka między zęby podczas połykania.
Terapia prowadzona przez logopedę powinna przebiegać w jak najwcześniejszym okresie rozwoju dziecka, gdyż w miarę upływu lat leczenie staje się trudniejsze. Jej istotnym elementem jest mioterapia.
Mioterapia to gimnastyka mięśni stosowana dla zharmonizowania działania odpowiednich grup mięśniowych. W stomatologii mioterapia oznacza ćwiczenia mięśni mimicznych i narządu żucia, których zadaniem jest leczenie lub profilaktyka wad zgryzu. Metoda korzystnie wpływa też na układ stomatognatyczny.
Ćwiczenia te można podzielić na: bierne (wykonywane z zastosowaniem przyrządów, bez udziału świadomości) i czynne (bez użycia przyrządów, wykonywane świadomie). Ważny jest odpowiedni dobór ćwiczeń w zależności od występującej wady zgryzu. U dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym terapia jest często wspomagana zastosowaniem elastycznych aparatów ortodontycznych typu trainer. Jego zaletą, zarówno w leczeniu ortodontycznym, jak i terapii logopedycznej, jest istotna zmiana ustnego toru oddechowego podczas spoczynku na prawidłowy – pacjent oddycha przez nos, natomiast język jest spionizowany.
Ćwiczenia zalecane przez logopedę powinny być także codziennie wykonywane w domu. Tylko systematyczność przyniesie spodziewane efekty. Współpraca pacjenta jest kluczowym elementem właściwego postępu terapii ortodontyczno-logopedycznej. Efekty leczenia w dużej mierze zależą bowiem od systematyczności. Istotną kwestią jest opracowanie wspólnego planu leczenia, tak aby leczenie ortodontyczne i terapia logopedyczna miały charakter etapowy i równoległy, a ćwiczenia stosowane przez logopedę mogły ulegać modyfikacji wraz z postępem leczenia ortodontycznego.
Wioletta Ryłko
Bibliografia:
- Karłowska I.: Zarys współczesnej ortodoncji. PZWL, Warszawa 2001
- Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. PZWL, Warszawa 1964
- Kamińska B.: Biomedyczne podstawy logopedii, Warszawa 2017
Edukacja zdjęcie utworzone przez master1305 - pl.freepik.com